www.etnologia2006umk.fora.pl

magda

wiem, że większość ludzisk jest już po kole z Olgi, ale ja dorzucam referat, może sie komuś przyda:)

KUJAWY
1. Etymologia.
Istnieje silny związek miedzy nazwą regionu a ukształtowaniem terenu, na którym znajduje się region. Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od:

• Kui, kuiati, oznaczający wicher, jak również odmianę terenu równinnego, wydmowego, narażonego na silne podmuchy
• Kui + jawa, czyli pojawiać się, jawić wśród wichru i równin.

Nazwa pojawiła się po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1136 r., wymienia ją Bulla Gnieźnieńska wydana przez papieża Innocentego II. Później nazwa występuje w wielu średniowiecznych dokumentach oraz kronice Wincentego Kadłubka.

2. Obszar geograficzny.
Naturalne granice:
• Od wschodu – Wisła – całe Kujawy są lewobrzeżne.
• Od zachodu – górna Noteć oraz jezioro Gopło
Granice północne i południowe ulegały zmianom, jak również były różnie określane przez poszczególnych badaczy, gdyż nie ma wyraźnych granic naturalnych.

Niektórzy badacza (np. Kolberg) skłonni byli uznać ziemię chełmińska i dobrzyńska za część Kujaw (są one prawobrzeżne), jak tzw. Kujawy Szerokie.
Kujawy Właściwe: Bachorza, Białe, Borowe, Czarne, Garbate, Leśne, Nadwiślane.

Jednakże najbardziej przejrzysty jest podział Kujaw na:
• Kujawy Białe – lesiste, piaszczyste tereny, między Włocławkiem z Bydgoszczą
• Kujawy Czarne – żyzne czarnoziemy, Brześć Kujawski, Radziejów, Kruszwica.

3. Historia.
Historyczne granice Kujaw wielokrotnie się zmieniały. Wyodrębnienie się Kujaw jako osobne dzielnicy nastąpiło w 1194 r. Ok. 1233 r. Konrad Mazowiecki utworzył dla swojego syna odrębne Księstwo Kujawskie ze stolicą w Inowrocławiu, a siedzibą biskupa we Włocławku. Po śmierci księcia Kujaw Kazimierza nastąpił podział na Księstwo Inowrocławskie (Ziemomysł) oraz Księstwo Brzesko-Kujawskie (Władysław Łokietek), które zostały połączone i włączone do Królestwa Polskiego przez tego drugiego.
Największy ośrodek wczesnośredniowieczny Kujaw to Kruszwica, z którą wiąże się wiele podań i legend.
Wiek XIV to najazd Krzyżaków, a następnie na mocy pokoju w Kaliszu w 1343 r. Kujawy wróciły do Polski.
W XV wieku nastąpił podział na Kujawy Wschodnie i Zachodnie (podział ten mentalnie istnieje do dzisiaj)
W czasie zaborów Kujawy były pod panowaniem pruskim, jako Departament Bydgoski, natomiast po 1815 r. nastąpił podział Kujaw między Rosję i Prusy:

• Rosja - województwo brzesko-kujawskie (powiat aleksandrowski, radziejowski i włocławski)
• Prusy – województwo inowrocławskie (powiat inowrocławski i mogileński)

Podział ten utrzymał się do I wojny światowej.

II RP – zachodnia część Kujaw należała do województwa poznańskiego, wschodnia do warszawskiego.
1938 – całość Kujaw w województwie pomorskim.
II wojna światowa:

• Dawny zabór pruski – Warthegau, czyli Rzesza Niemiecka
• Dawny zabór rosyjski – Generalna Gubernia

1945-1975 – województwo bydgoskie
1975 – województwo włocławskie (+zachodnia część województwa bydgoskiego)
1998 – województwo kujawsko-pomorskie

4. Życie na co dzień oraz gospodarka.
Dosyć urodzajne ziemie oraz nie banie się nowości w rolnictwie spowodowało, że większość terenów była podporządkowana rolnictwu i przynosiła dobre oraz dostatnie życie.

Ukształtowanie terenu wymusiło silny rozwój rolnictwa, ale również rybołówstwa, gdyż Wisła na wschodzie była dobrym źródłem dochodów, oraz jeziora na zachodzie. Wisła pozwalała także handlować swoimi towarami (zwłaszcza zbożem), oraz hodowla.

5. Gwara Kujawska.
Kujawiacy odróżniali się od innych regionów tym, że chcieli mówić poprawnie, nie chcieli powielać sąsiedniej gwary mazurskiej (mazurzenie), zamieniło się w hiperpoprawność w wymowie, czyli SZADZENIE, czyli zamiana spółgłosek:
• C-cz
• S-sz
• Z-rz
Aby uniknąć mazurzenia.

6. Budownictwo.

Budynki przemysłowe:
• Młyny wietrzne (Koźlaki)
• Holendry – nakryte kopulastym, obrotowym dachem
• Paltraki – udoskonalone koźlaki
• Młyny wodne
• Kuźnie – podciek przed wrotami prowadzącymi do wnętrza, który pełnił funkcje osłaniającą dla wykonywania wielu prac.

Chałupy:
Wąskotorowe, podcień od strony szczytowej, gdzie znajdowało się wejście, jednotraktowa (do polowy XIX w.). Lata 30-te XIX w. chałupy szerokofrontowe (jedno, dwu lub półtoratraktowe), wszystkie symetryczne.
Dachy konstrukcji krokwiowej, pokryte słomą.
Okna małe, dwudzielne

Budynki gospodarstwa domowego:
Stodoła, obora, chlew, spichlerz, okólnik (Miejsce dla domowego inwentarza, kury, kaczki, gęsi)

Wnętrze chałupy:
Kredens – do wystawiania reprezentatywnych przedmiotów, najciekawsze to kredensy malowane, tzw. Mirniki
Łóżko, skrzynia wianna, kufry, szafy, bieliźniarki, komody (funkcja stołu do XX w.)

Malowanie wnętrza – bielono wapnem, czasem kładziono „packi” maczając szmatkę w niebieskiej farbie.
Malowany fajans – włocławskie fabryki fajansu – misy, talerze, kubki o motywach kwiatowych.
Sypanie piaskiem na posadzkę
Wyroby ze słomy, trzciny, bibuły i papieru

7. Haft kujawski.
Cecha charakterystyczna to używanie tzw. krótkich ściegów: sznureczek, atłaskowy wypukły (na Kujawach nazywany atłaskiem pościelowym), wałeczek, kładziony, dziergany, dziureczkowy, ornamenty roślinne.

8. Strój kujawski.
Od połowy XIX w. szyty wyłącznie z materiałów fabrycznych.

Strój w formie ukończonej II poł. XIX w.

Kobieta: analogia do mody zachodnioeuropejskie XVIII w.
Kabatek, czyli kaftanek, który krojem przypomina kaftan caraco noszony przez mieszczan a Nantes w XVIII w.
Spódnica krojona w kliny, układająca się z tyłu w fałdy. Spódnice z naszytymi tasiemkami. Długie, kolorowe, z płótna, jedwabiu lub wełny.
Szerokie fartuchy, białe, zielone lub błękitne
Czepce o brzegach nurkowatych, przewiązane wszystko tkaniną.
Stanik bez rękawów, szerokie kryzy.

Mężczyzna: analogia do szlacheckiego stroju narodowego
Długa sukmana z granatowego płótna, szerokie płócienne spodnie w kolorze błękitnym lub w paski.
Czarne skórzane buty do połowy łydki.
Latem kaftan granatowy, ciemnozielony lub czarny, które przewiązywane były granatowo-amarantowymi pasami.

9. Zwyczaje.
Kujawy jako region rolniczy, czyli ziemia przyczyniła się do budowania silnych więzi społecznych, które uzewnętrzniły się w kultywowanych zwyczajach i obyczajach.

• Boże Narodzenie

Pierwsza gwiazdka – pora na wieczerze
Dzielenie się opłatkiem – chleb + życzenia
Potrawy – 5, 7, 9 lub 12, zupa z suszonych gruszek, śliwek, grzybów, barszcz czerwony na zakwasie buraczanym, jagły, kapusta z grochem, kluski z makiem.
Gospodyni pod żadnym pozorem ni mogła odejść od stolu podczas wieczerzy, bowiem kury mogły przestać nieść jaj.
Obserwacja pogody, gdyż najbliższe 12 dni miały ukazywać pogodę na cały rok.

Podłaźniczka – choinka pod sufitem, która w magiczny sposób miała zapewnić ciągłość życia i zaprzeczać martwocie zimy,

Kolędowanie z szopką, jasełka, herody (włączanie do scenek dialogów i scenek zaczerpniętych z życia codziennego wsi), noworoczny zwyczaj kolędowania z długimi batami zakończonymi tzw. pękawką za skory węgorza – podchodzono do domostwa i na komendę trzaskano z batów składając życzenia noworoczne.

Zapusty – barwne i głośne obchody przebierańców, postaci maszkar zwierzęcych
Zabawa podkoziołkowi – od tłustego czwartku do wtorku zapustnego grupy kapustników obchodziły gospodarstwa składając domownikom życzenia i zapraszając na zabawę do karczmy, która kończyła czas zabaw. Miało to swoje działanie społeczne, gdyż występował przymus wystąpienia wszystkich kawalerów o panien na wydaniu.
„Zabijanie grajka” – wywiezienie o północy muzykanta na taczce poza granice wsi, gdzie na głowie rozbijano mu garnek z popiołem, zaś spod pazuchy wypuszczano czarnego kota (symbol ulatującej duszy).

Wielkanoc
Wielki Czwartek – wybijanie żuru – garnki z żurem wymieszanym z błotem, wapnem i brudna wodą rozbijano o drzwi i progi domów, w którym były panny na wydaniu.
Wielki Piątek – trzykrotne obmywanie się o wschodzie słońca w bieżącej wodzie, co miało zabezpieczać przed krostami i gwarantować zachowanie urody.
Wielka Sobota – święconka – chleb, jaja, sól, chrzan, biała kiełbasa, szynka, baba drożdżowa, baranek z masła z oczkami z pieprzu.
Niedziela Wielkanocna – PRZYWOŁYWKI dyngusowe, młodzi chłopcy z dachu karczmy, stodoły lub wysokiego drzewa wywoływali, wobec zgromadzonych widzów, imiona dziewcząt ze wsi, informowano publicznie o wadach, zaletach i ułomnościach dziewcząt. Na koniec ogłaszano ile wody dla każdej z nich przeznaczono na dyngus. Była to częsta okazja do kojarzenia par, gdyż mężczyzna mógł wykupić ukochaną od złej opinii. Zwyczaj ten nadal (pod turystów) istnieje w Szymborzu, czym zajmuje się Klub Kawalerów w Szymborzu od 1834 r.

Zielone Świątki – polewanie wodą pola i zagrody, strojenie domów zielonym gałązkami, wysypywanie piaskiem wzorów w izbie.
Wybór „króla pasterzy”, konkurs polegający na wybieraniu z grona pasterzy najlepszej pary, króla i królowej, którzy jako pierwsi przepędzili swoje trzody na pastwisko. Dzięki temu mieli bardzo dużo przywilejów w tym dniu, jak również przez cały rok.

Wyzwoliny kosiarza, tzw. frycowe – młody kosiarz wychodzący w pole musiał się wykupić, by zostać wprowadzony do grona doświadczonych „kośników”. Frycowe (tych młodych) mogło być w danym roku kilku i wszyscy oni jednocześnie poddawani byli różnym próbom. Następnie odbywał się „Egzamin końcowy” w karczmie, gdzie za złe odpowiedzi dotyczące kosy był karany batem lub strychołkiem (drewniana ostrzałka do kosy). Następnie wspólnie pito gorzałkę

Dożynki, czyli wieńcowe. Uformowany orszak, odświętnie ubrani żniwiarze, kapela – wszyscy oni szli w kierunki dworu, gdzie przyjmował ich pan, a potem była zabawa.
Podziękowanie za służbę, czyli św. Marcina. „przedłużanie służby” przez pana oraz poczęstunek

10. Badacze.
Oskar Kolberg, Ryszard Kukier, Halina Mikułowska (Ubiór), Grazyna Dąbrowska (taniec), Ignacy Tłoczek (budownictwo), Zygmunt Gloger.

11. Skanseny.
• Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej i Kujawskie we Włocławku
• Muzeum Kujawskie we Włocławku
• Kujawsko-Dobrzyński park Etnograficzny w Kłóbce
• Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prufferowej w Toruniu

Kersa

Grejt grejt! Czekałam na ten referat, dzięki Smile